مترجم: دکتر مسعود شهابیان

نمای کلی گاز و نفخ

برخی از افراد احساس می‌کنند که گاز بیش از حد دفع می‌کنند یا مکرراً آروغ می‌زنند، که هر دو می‌توانند موجب خجالت و ناراحتی باشند. به طور متوسط یک فرد بالغ روزانه حدود یک تا سه پیمانه گاز تولید می کند که 14 تا 23 بار در روز از مقعد عبور می کند. آروغ زدن گاهی قبل یا بعد از غذا نیز طبیعی است.

مقدار گاز تولید شده توسط بدن به رژیم غذایی و سایر عوامل فردی بستگی دارد. با این حال، اکثر افرادی که از گاز بیش از حد شکایت دارند، بیشتر از یک فرد معمولی گاز تولید نمی کنند. در عوض، آنها از مقادیر طبیعی گاز بیشتر آگاه هستند. از سوی دیگر، برخی از غذاها و شرایط پزشکی می توانند باعث تولید مقادیر بیش از حد گاز در شما شوند.

این مقاله به بررسی منابع گاز روده، شرایطی که حساسیت به گاز را افزایش می دهد و اقداماتی برای کاهش تولید گاز می پردازد.

منابع گاز

دو منبع اصلی گاز روده وجود دارد: گازی که بلعیده می‌شود (بیشتر هوای بلعیده شده) و گازی که توسط باکتری‌های روده بزرگ تولید می‌شود.

بلع هوا  –  بلع هوا منبع اصلی گاز در معده است. بلعیدن مقدار کمی هوا هنگام خوردن و آشامیدن و هنگام بلعیدن بزاق طبیعی است. هنگام خوردن سریع غذا، بلعیدن مایعات، جویدن آدامس یا سیگار کشیدن ممکن است مقدار بیشتری هوا را ببلعید.

بیشتر هوای بلعیده شده با آروغ زدن دفع می شود به طوری که فقط مقدار نسبتا کمی از هوا از معده به روده کوچک عبور می کند. وضعیت شما ممکن است بر میزان هوای عبوری به روده کوچک تأثیر بگذارد.

● هنگام نشستن، بیشتر هوای بلعیده شده از مری و از دهان خارج می شود که می تواند باعث آروغ زدن شما شود.

● هنگام دراز کشیدن، هوای بلعیده شده تمایل به عبور از روده کوچک دارد که می تواند باعث دفع گاز شود.

آروغ زدن ممکن است ارادی باشد یا ناخواسته رخ دهد. آروغ زدن غیرارادی یک فرآیند طبیعی است که معمولاً پس از غذا خوردن رخ می دهد تا هوای آزاد شود که معده را بزرگ یا کشیده می کند. آروغ زدن با غذاهای خاصی که عضله حلقه ای شکل (اسفنکتر) اطراف انتهای تحتانی مری در جایی که به معده می پیوندد را شل می کند، رایج تر است. از جمله مواد غذایی می توان به نعناع، شکلات و چربی ها اشاره کرد.

تولید باکتری  –  روده بزرگ معمولاً خانه ای برای میلیاردها باکتری بی ضرر است که برخی از آنها از سلامت روده حمایت می کنند. برخی از کربوهیدرات ها به طور ناقص توسط آنزیم های معده و روده هضم می شوند و به باکتری ها اجازه هضم آنها را می دهند. به عنوان مثال، کلم، کلم بروکسل و کلم بروکلی حاوی رافینوز هستند، کربوهیدراتی که هضم ضعیفی دارد. این غذاها باعث ایجاد گاز و نفخ بیشتر می شوند زیرا رافینوز پس از رسیدن به روده بزرگ توسط باکتری ها هضم می شود. محصولات جانبی این فرآیند شامل گازهای بی بو مانند دی اکسید کربن، هیدروژن و متان است. اجزای جزئی گاز بوی نامطبوعی از جمله مقدار کمی گوگرد دارند.

برخی از افراد قادر به هضم برخی از کربوهیدرات ها نیستند. یک مثال کلاسیک لاکتوز است، قند اصلی موجود در محصولات لبنی. بنابراین، مصرف مقادیر زیاد لاکتوز ممکن است منجر به افزایش تولید گاز، همراه با گرفتگی عضلات و اسهال شود.

برخی بیماری ها نیز می توانند باعث نفخ و گاز بیش از حد شوند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به دیابت یا اسکلرودرمی ممکن است با گذشت زمان، فعالیت روده کوچک کند شود. این می تواند منجر به رشد بیش از حد باکتری ها در روده، با هضم ضعیف کربوهیدرات ها و سایر مواد مغذی شود. با این حال، حتی در غیاب بیماری ظاهری، برخی از افراد تمایل دارند تعداد زیادی باکتری در روده کوچک خود نگهداری کنند و مستعد ایجاد گاز بیش از حد هستند.

علائم گاز و نفخ

برخی از افراد احساس می‌کنند که مقدار زیادی گاز دفع می‌کنند یا مکرراً آروغ می‌زنند. سایر افراد متوجه نفخ و درد شکمی می شوند. ممکن است این درد را در مناطقی که گاز گرفتار شود احساس کنید. مانند خمیدگی های روده بزرگ که به طور طبیعی در ناحیه زیر کبد (قسمت بالا تا وسط سمت راست شکم) و در ناحیه زیر طحال (قسمت سمت چپ بالای تا وسط شکم) ایجاد می شود.

حساسیت به گاز

ارتباط بین گاز، آروغ زدن و مقدار واقعی گاز در روده همیشه مشخص نیست. اکثریت قریب به اتفاق افرادی که با علائم مرتبط با گاز آزار می‌دهند ، مقدار زیادی گاز در روده ندارند ، بلکه حساسیت بیشتری نسبت به مقادیر طبیعی گاز در روده دارند. این می تواند در شرایط مختلف اتفاق بیفتد.

سندرم روده تحریک پذیر  –  بسیاری از افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) به مقادیر طبیعی گاز حساس هستند. اعصابی که پیام‌هایی را از روده حمل می‌کنند ممکن است در افراد مبتلا به IBS بیش فعال باشند، به طوری که مقادیر طبیعی گاز یا حرکت در روده‌ها دردناک یا بیش فعال هستند. علائم اولیه IBS درد شکم و تغییرات در عادات روده (مانند اسهال و/یا یبوست) است. بسیاری از افراد نیز از نفخ شکایت دارند.

برخی از افراد مبتلا به IBS شدید با درمان با داروهایی که احساسات دردناک ناشی از روده را کاهش می دهند، احساس بهتری دارند.

سوء هاضمه عملکردی  –  سوء هاضمه اصطلاحی است برای درد یا ناراحتی مکرر یا مداوم در قسمت فوقانی شکم. تقریباً 25 درصد از مردم در ایالات متحده و سایر کشورهای غربی سوء هاضمه را تجربه می کنند.

سوء هاضمه می تواند از شرایط مختلف زمینه ای ناشی شود که شایع ترین آنها سوء هاضمه “عملکردی” (یا “بدون زخم”) است. سوء هاضمه عملکردی باعث ایجاد درد شکمی بدون دلیل قابل شناسایی می شود که احتمالاً به دلیل افزایش حساسیت به محتویات داخل معده است.

تحریک مقعد یا مری  –  افرادی که به دلیل بواسیر یا سایر مشکلات اطراف مقعد خود سوزش دارند نیز ممکن است هنگام دفع گاز ناراحتی بیشتری را تجربه کنند.

به طور مشابه، افرادی که دچار تحریک مری (ازوفاژیت) هستند، ممکن است آروغ را دردناک بدانند.

علل افزایش گاز

اکثریت قریب به اتفاق افرادی که از گاز اذیت می شوند، مقدار زیادی گاز تولید نمی کنند. با این حال، شرایط متعددی وجود دارد که ممکن است منجر به افزایش تشکیل گاز شود.

هوای بلعیده شده  –  در صورت قورت دادن مقدار زیادی هوا (یعنی آئروفاژی) آروغ زدن مزمن و مکرر ممکن است رخ دهد. آئروفاژی معمولاً یک فرآیند ناخودآگاه است و اغلب با استرس عاطفی همراه است. درمان بر کاهش بلع هوا از طریق کاهش اضطراب، زمانی که علت آن در نظر گرفته می‌شود، و همچنین بر آهسته غذا خوردن بدون بلعیدن و اجتناب از نوشیدنی‌های گازدار، جویدن آدامس و سیگار تمرکز دارد.

غذاهایی که باعث ایجاد گاز می شوند  –  برخی از غذاها حاوی کربوهیدرات های خاصی به نام “FODMAPs”  (الیگو-، دی- و مونوساکاریدها و پلی ال های قابل تخمیر) هستند.  FODMAP ها ضعیف جذب می شوند و می توانند منجر به نفخ و تولید گاز در برخی افراد شوند. رژیم غذایی کم FODMAP (که در گندم، جو، شیر و برخی میوه ها و سبزیجات و در میان سایر غذاها یافت می شود) ممکن است میزان گاز تولیدی شما را کاهش دهد. اگر می خواهید سعی کنید غذاهای خاصی را محدود کنید یا از آن اجتناب کنید، ایده خوبی است که با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود صحبت کنید. او می تواند به شما راهنمایی کند که چه چیزی را محدود کنید و چگونه مطمئن شوید که هنوز مواد مغذی کافی در رژیم غذایی خود دریافت می کنید.

نشاسته و فیبر محلول نیز می توانند به افزایش گاز کمک کنند. سیب زمینی، ذرت، رشته فرنگی و گندم گاز تولید می کنند، در حالی که برنج گاز تولید نمی کند. فیبر محلول (که در سبوس جو، نخود و سایر حبوبات، لوبیا و بیشتر میوه ها یافت می شود) نیز باعث ایجاد گاز می شود. برخی از ملین ها حاوی فیبر محلول هستند و ممکن است باعث ایجاد گاز، به ویژه در چند هفته اول استفاده شوند.

عدم تحمل لاکتوز  –  عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می دهد که بدن شما در هضم لاکتوز، قند موجود در اکثر محصولات مبتنی بر شیر، مشکل داشته باشد. علائم عدم تحمل لاکتوز شامل اسهال، درد شکم و نفخ پس از مصرف شیر یا محصولات حاوی شیر است. اطلاعات دقیق تر در مورد عدم تحمل لاکتوز به طور جداگانه در دسترس است.

عدم تحمل قندهای غذایی  –  برخی افراد نسبت به قندهای موجود در برخی غذاها حساسیت ندارند. دو نمونه رایج عبارتند از فروکتوز (موجود در میوه‌های خشک، عسل، ساکارز، پیاز، کنگر فرنگی و بسیاری از غذاها و نوشیدنی‌های حاوی “شربت ذرت با فروکتوز بالا”) و سوربیتول (جایگزین قند موجود در برخی از آب نبات‌ها و آدامس‌های بدون قند)

بیماری های مرتبط با افزایش گاز  –  تعدادی از بیماری ها می توانند باعث مشکل در جذب کربوهیدرات ها شوند که می تواند منجر به افزایش گاز شود. این مشکل می تواند در افراد مبتلا به بیماری سلیاک (بیماری ناشی از عدم تحمل پروتئین موجود در گندم)، سندرم روده کوتاه و در برخی اختلالات نادر رخ دهد.

تشخیص گاز و نفخ

اکثر افراد مبتلا به گاز و نفخ نیازی به انجام آزمایش ندارند. با این حال، علائمی مانند اسهال، کاهش وزن، درد شکم، کم خونی، وجود خون در مدفوع، کمبود اشتها، تب یا استفراغ می تواند علائم هشدار دهنده یک مشکل جدی تر باشد. افرادی که یک یا چند مورد از این علائم را دارند معمولا نیاز به آزمایش دارند.

آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

● بررسی مدفوع از نظر وجود خون، سطوح بالای غیر طبیعی چربی (استئاتوره) یا یک انگل (مثلاً ژیاردیا ).

● آزمایش تحمل لاکتوز، که در بالا توضیح داده شد.

● معاینه اشعه ایکس روده کوچک.

●  آزمایشی برای بررسی داخل معده و/یا کولون (آندوسکوپی فوقانی، سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی).

 ● آزمایش خون برای بیماری سلیاک.

درمان گاز و نفخ

اقدامات متعددی می تواند به کاهش گازهای مزاحم کمک کند.

توصیه های رژیم غذایی  –  از غذاهایی که به نظر می رسد علائم شما را تشدید می کنند اجتناب کنید. اینها ممکن است شامل شیر و محصولات لبنی، میوه‌ها یا سبزیجات خاص، غلات کامل، شیرین‌کننده‌های مصنوعی و/یا نوشیدنی‌های گازدار باشد. یادداشتی از غذاها و نوشیدنی ها برای کمک به تشخیص دقیق غذاها آزاردهنده نگه دارید

در صورت عدم تحمل لاکتوز، از مصرف محصولات حاوی لاکتوز خودداری کنید  یا می‌توانید از یک کمک هضم لاکتوز مانند شیر کاهش‌یافته لاکتوز یا مکمل‌های لاکتاز بدون نسخه مثلاً قرص یا مایع Lactaid) ) استفاده کنید. اگر از محصولات شیر خودداری می کنید، مکمل کلسیم مصرف کنید. در صورت عدم تحمل فروکتوز، اجتناب از غذاهای حاوی فروکتوز به شما کمک می کند.

داروهای بدون نسخه  –  از یک محصول بدون نسخه که حاوی سایمتیکون است، مانند آنتی اسیدهای خاص (مانند Maalox Anti-Gas، Mylanta Gas، Gas-X، Phazyme) استفاده کنید. سایمتیکون باعث شکسته شدن حباب های گاز می شود و به طور گسترده ای برای تسکین گاز استفاده می شود، اگرچه سود آن مشکوک است.

یک محصول بدون نسخه حاوی زغال چوب فعال (مانند CharcoCaps، CharcoAid  )را امتحان کنید. مزیت زغال فعال نامشخص است، اگرچه امتحان کردن آن منطقی است.

Beano  را امتحان کنید، یک داروی بدون نسخه که به تجزیه برخی کربوهیدرات های پیچیده کمک می کند. این درمان ممکن است در کاهش گاز بعد از خوردن لوبیا یا سایر سبزیجات حاوی رافینوز موثر باشد.

بیسموت ساب سالیسیلات (مثلاً پپتو بیسمول) را امتحان کنید تا بوی گازهای با بوی نامطبوع را کاهش دهید.

محصولات خوشبوکننده  –  دستگاهی را برای بوی‌زدایی گاز در نظر بگیرید، مانند لباس‌های زیر ساخته شده از فیبر کربن (مانند لباس‌های زیر محافظ Under-Ease و زیرهوای GasMedic). اینها به نظر موثر هستند اما گران هستند. بالشتک ها یا پدهای زغالی نیز در دسترس هستند، اما ممکن است به اندازه کافی موثر نباشند.

منبع: آپتودیت