در تیرماه 1401، کتاب خواب و رؤیا از دیدگاه روان شناسی با نویسندگی دکتر مسعود شهابیان، سمانه اختر مقدم و الهام کارگر در 16 فصل توسط انتشارات افراتربت در 1000 نسخه منتشر شد.

از خواب و رویا چه می دانید؟ علم روانشناسی در مورد رویا و خواب دیدن چه می گوید؟
در این کتاب، تلاش کرده ایم که به سوالات بزرگی پاسخ بدهیم تا ذهن و دانش ما در مورد خواب و رویا دیدن آگاه تر شود! همچنین در این کتاب تلاش کرده ایم که خرافات زدایی کنیم و با دید علم روانشناسی به این مقوله نگاه کنیم!

در مقدمه این کتاب آمده است که:

زندگی و علم انسان ها، برای زمان بیداری توسعه یافته است؛ هر علم و دانشی را که در نظر بگیریم، مخصوص زمان بیداری است، مثلا علم روان شناسی یا علوم اجتماعی یا … .  اما انسان ها این نکته را فراموش کرده اند که یک فرد 70 ساله، یک سوم طول عمر خود را در خواب گذرانده است و به عبارت دیگر، بیشتر از 20 سال از 70 سال زندگی خود را خوابیده است و همین نکته به خودی خود، اهمیت خواب را برای ما مشخص می کند.

آیا می توان به خواب به عنوان دوران فعال زندگی نگاه کرد، و نه دوران منفعل زندگی؟ آیا می‌توان در خواب خلاقیت به خرج داد و کشف مساله کرد؟ آیا می توان خواب را تبدیل به زمانی برای آموزش های تئوریک و مهارتی کرد؟ این سوالات و بسیاری از سوالات مشابه، سال های سال است که ذهن نویسندگان این کتاب را درگیر نموده است؛ و چنین نیازی حس گردید که در مرحله اول، دانسته های علم روان شناسی در مورد رؤیا و خواب جمع آوری شود و با توجه به اینکه منابع علمی دقیقی به زبان فارسی برای این امر وجود نداشت، خودمان در طی پنج سال پژوهش عمیقی را در این میان آغاز نمودیم تا بتوانیم برای علاقه مندان به این موضوع، کتاب جامعی را ایجاد کنیم.

لازم به توضیح است که رؤیا در این کتاب، فقط و فقط به  معنای رؤیایی که در خواب REM  دیده می‌شود، بیان می گردد که سابقه طولانی به اندازه تمدن بشری دارد.

رؤیا به دلیل تصویرسازی منحصر به فردی که در آن وجود دارد، از ابتدا برای انسان‌ها جذاب بوده است و با توجه به کتیبه های به دست آمده از نخستین مراکز تمدن بشری می‌توان قضاوت کرد که این پدیده در طول هزاره های چندی که بر تمدن بشری گذشته، همواره مورد توجه و کنجکاوی بوده است. گاهی این تصویرسازی ویژه، موجب دیدگاه عرفانی و معنوی در طول تاریخ شده و از آن به عنوان ابزاری برای ارتباط با جهان دیگر یا هر مقوله ناشناخته دیگر یاد شده است.

از دیدگاه تاریخی نظریات مربوط به خواب دیدن و رؤیا را می توان در سه دسته کلی و مهم بررسی کرد؛ اولین دیدگاه شامل مفهوم الهی و متافیزیکی به رؤیا بود که در هزاره‌های قبل این شرایط وجود داشت. در این دیدگاه رؤیا بخشی از حالت روحانی ما است که در اثر پرواز روح به وجود می آید! حالت دوم که در سده‌های اخیر ایجاد شده، خواب و رؤیا به عنوان بخشی از وجود انسان و بخشی از ناخودآگاه ذهن انسان در نظر گرفته شده است! در این حالت خواب دیدن، ناشی از عقده های فرو خفته در وجود است که متناوبا ایجاد می‌شود! دیدگاه سوم که در دهه های اخیر و به دنبال پیشرفت درعلوم اعصاب ایجاد شده است، رؤیا دیدن بخشی از فرایندهای ذهنی ما در نظر گرفته شده است و در این حالت است که رؤیا دیدن نه فرآیندی متافیزیکی بلکه فرآیندی کاملاً فیزیکی در نظر گرفته می‌شود و مکانیسم آن قابل توضیح است. هرچند که در نظر گرفتن فرایند فیزیکی برای رؤیا هنوز در مراحل اولیه پیشرفت خود است و به اندازه کافی توسعه پیدا نکرده اما پیش‌بینی ما این است که آینده جهان آینده علوم به این صورت خواهد بود و در دهه‌های آینده مفاهیم مختلفی از علوم اعصاب در نظر گرفته خواهد شد!

بر اساس یافته‌های علوم اعصاب، خواب دیدن و رؤیا نتیجه فعالیت شبکه های عصبی در مغز است که برای سازماندهی و تغییر و تفسیر مجدد داده های ذخیره شده در حافظه و حذف اطلاعات غیرضروری و بلااستفاده ایجاد می گردد! در هنگام رؤیا، امواج الکترونیکی از ساقه مغز بالا آمده و شبکه های مغزی را تحریک؛ و در واقع تثبیت می‌کند! بر اساس این نظریه، خواب و رؤیا مسئله ساده فیزیکی است و هسته‌ای در مغز به نام Gigantocellular، امواجی ایجاد می‌کنند که در زمان خواب REM به هسته زانویی تالاموس می‌رود و سپس لوب اکسیپیتال تحریک شده و خواب و تصویر خواب ایجاد می‌شود!

رؤیا، سیستم آشکار کننده تجربیات و احساسات است و خواب دیدن و ساختن داستان در واقع تلاشی برای آشکار کردن احساس ما نسبت به تجربیات و همچنین گنجاندن آن در حافظه است. به کمک تکنولوژی پیشرفته و علوم عصب شناسی، تئوری های متفاوتی برای رؤیا پیشنهاد شده است و در واقع چنین بیان می‌کند که رؤیا در واقع معنای خاصی ندارد و تعداد پالس الکتریکی از تفکرات و تصورات می باشد که به شکل تصادفی از حافظه بیرون کشیده می‌شود.

تمامی مطالب فوق بیان شد تا بگوییم که ما در این کتاب، قصد تایید یا رد هیچ نظریه ای را نداریم؛ چونکه تایید یا رد آنها، مستلزم انجام تحقیقات گسترده می باشد. ما در این کتاب تلاش داریم که خواب و رؤیا را از نظر روانشناسی بررسی نماییم تا دیدگاه روشن تری برای تحقیقات آینده به ارمغان بیاید!

در پایان لازم می دانیم که از خانم نیوشا صهبایی فردوسی و خانم هانیه جهان‌تیغ که در مراحل اولیه نگارش این کتاب ما را یاری کردند، تشکر  کنیم.