ترجمه دکتر مسعود شهابیان

سنگ کلیه (همچنین درد پهلو  یا سنگ  مجاری ادراری نامیده می شود) بیماری شایعی است و تقریباً 1  نفر از هر 5 مرد و 1 نفر از هر 10 زن تا سن 70 سالگی به آن مبتلا می شوند. خوشبختانه، درمان موثر برای  سنگ ها در دسترس است. علاوه بر این، می توانید اقداماتی را برای جلوگیری از عود سنگ کلیه انجام دهید که در ادامه خواهیم گفت.

سنگ های کلیه چگونه ایجاد می شوند

سنگ کلیه زمانی تشکیل می شود که سطوح بالایی از مواد خاص (کلسیم، اگزالات، سیستین یا اسید اوریک) در ادرار وجود داشته باشد. همچنین زمانی که این مواد در سطح نرمال باشند، سنگ‌ها می‌توانند تشکیل شوند، به خصوص اگر ادرار زیادی تولید نمی‌کنید (مثلاً مایعات کافی ننوشید). این مواد، بلورهای ریزی را تشکیل می دهند که در کلیه لنگر می اندازند و به تدریج اندازه آنها افزایش می یابد و سنگ کلیه را تشکیل می دهد. سنگ می‌تواند سال‌ها یا دهه‌ها در کلیه بدون ایجاد علائم یا آسیب به کلیه باقی بماند به طور معمول، سنگ در نهایت از طریق دستگاه ادراری حرکت می کند و از طریق ادرار از بدن خارج می شود. اگر سنگ گیر کند و جریان ادرار را مسدود کند، ممکن است باعث درد شود. سنگ های بزرگ همیشه خود به خود دفع نمی شوند و گاهی اوقات برای برداشتن آنها نیاز به سنگ شکنی یا حتی جراحی وجود دارد.

عوامل خطر ایجاد سنگ کلیه

برخی بیماری ها، عادات غذایی یا داروها می توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند. هنگامی که شما سنگ کلیه داشته اید، در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه دیگر در آینده هستید. سابقه خانوادگی سنگ کلیه نیز ممکن است خطر شما را افزایش دهد.

علائم سنگ کلیه

گاهی اوقات، سنگ کلیه هیچ علامتی ایجاد نمی کند و تنها زمانی پیدا می شود که آزمایش های تصویربرداری به دلیل دیگری انجام شود. سنگ ها می توانند سال ها بدون ایجاد علائم در کلیه ها باقی بمانند. با این حال، سنگ‌ها معمولاً وقتی از کلیه‌ها از طریق مجاری ادراری عبور می‌کنند، علائمی ایجاد می‌کنند.

1- درد:  درد شایع ترین علامت هنگام دفع سنگ کلیه است. بیشتر اوقات، درد فقط با انسداد اتفاق می افتد، یعنی زمانی که سنگ مانع عبور ادرار از کلیه به مثانه می شود.. درد می تواند از یک درد خفیف تا ناراحتی که آنقدر شدید است که نیاز به درمان در بیمارستان دارد، متغیر باشد. به طور معمول، شدت درد در نوسان است اما بدون درمان به طور کامل از بین نمی رود. امواج درد شدید که به قولنج کلیوی معروف است، معمولا 20 تا 60 دقیقه طول می کشد. درد می تواند در پهلو ( پهلو، بین دنده ها و باسن) یا پایین شکم رخ دهد و درد به سمت کشاله ران یا بیضه ها حرکت کند. اگر دردی دارید که گمان می‌کنید ممکن است به دلیل سنگ کلیه باشد، فورا به پزشک خود مراجعه کنید تا شما را راهنمایی کند. آنها می توانند معاینه انجام دهند، آزمایشات را سفارش دهند و در صورت نیاز درمان را توصیه کنند. اگر درد شما شدید است و نمی توانید با ارائه دهنده خود تماس بگیرید، برای ارزیابی به بخش اورژانس مراجعه کنید.

2 – وجود خون در ادرار:   اکثر افراد مبتلا به سنگ کلیه، خون در ادرار دارند. اصطلاح پزشکی برای این “هماچوری” است. ادرار ممکن است صورتی یا قرمز به نظر برسد یا  خون ممکن است تا زمانی که نمونه ادرار زیر میکروسکوپ بررسی نشود قابل مشاهده نباشد. اگر متوجه خون در ادرار خود شدید، به پزشک خود اطلاع دهید. آنها می توانند آزمایشاتی را برای تعیین اینکه آیا علت آن سنگ کلیه است یا چیز دیگری انجام می دهند.

3- دفع شن:   برخی از بیماران ممکن است “شن” یا “شن ریزه” را دفع کنند که چندین سنگ کوچک در ادرار شما هستند.

4- سایر علائم:   سایر علائم سنگ کلیه ممکن است شامل تهوع یا استفراغ، درد همراه با ادرار و نیاز فوری به ادرار باشد.

تشخیص سنگ کلیه

سنگ کلیه معمولا بر اساس علائم، معاینه فیزیکی و آزمایشات تصویربرداری تشخیص داده می شود.

1- سونوگرافی:  سونوگرافی نوع از آزمایش تصویربرداری است. همچنین می‌توان از آن برای تشخیص سنگ کلیه استفاده کرد، اگرچه سنگ‌های کوچک یا سنگ‌های حالب (لوله‌هایی که کلیه را به مثانه متصل می‌کنند) ممکن است نادیده گرفته شوند. سونوگرافی روش تشخیصی ارجح برای افرادی است که باید از قرار گرفتن در معرض اشعه اجتناب کنند، از جمله زنان باردار و کودکان.

 2- سی تی اسکن:   سی تی اسکن تصویری سه بعدی از ساختارهای درون بدن ایجاد می کند. نوع خاصی از سی تی اسکن (سی تی بدون کنتراست نامیده می شود) اغلب در صورت مشکوک شدن به سنگ کلیه توصیه می شود؛ زیرا بهترین راه برای دیدن سنگ است. اشعه ایکس ساده نمی تواند سنگ کلیه را در همه شرایط به طور قابل اعتماد تشخیص دهد. در حالی که سی‌تی‌اسکن‌های «دوز پایین» نسبت به سی‌تی‌اسکن‌های سنتی تشعشع کمتری دارند، پزشکان همچنان سعی می‌کنند تعداد سی‌تی اسکن‌های فرد را محدود کنند (به منظور به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض اشعه).

درمان سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه که باعث انسداد می شود به اندازه و محل سنگ و همچنین میزان درد و توانایی شما برای پایین نگه داشتن مایعات بستگی دارد. اگر سنگ شما به اندازه‌ای کوچک است که احتمال دفع آن وجود دارد، درد شما قابل تحمل است و می‌توانید بخورید و بنوشید، پزشک شما احتمالاً درمان در خانه را پیشنهاد می‌کند.

اگر درد یا حالت تهوع شدید دارید، باید با داروهای مسکن قوی‌تر و مایعات داخل وریدی (IV) که اغلب در بیمارستان تجویز می‌شوند، درمان شوید. اگر تب دارید، در اسرع وقت به درمان در بیمارستان نیز نیاز خواهید داشت، زیرا این می تواند نشان دهنده یک عفونت بالقوه جدی باشد.

1- درمان خانگی:  مدیریت سنگ کلیه در خانه شامل درمان درد شما در صورت لزوم، مصرف دارو برای کمک به دفع سریعتر سنگ (اگر پزشک شما این را توصیه کرده است)، و فشار دادن ادرار شما به طوری که سنگ می تواند برای آزمایش ذخیره شود. عبور می کند!

2- تسکین درد:   می توانید تا زمانی که سنگ از بین برود، از داروهای مسکن بدون نسخه استفاده کنید. این شامل داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی بدون نسخه (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می شود، اما مهم است که ابتدا با پزشک خود مشورت کنید. افراد مبتلا به بیماری های خاص نباید از NSAID استفاده کنند.

3- تسهیل عبور سنگ:  چندین داروی مختلف وجود دارند که می توانند زمان دفع سنگ کلیه را کوتاه کنند، مانند تامسولوسین . بسته به وضعیت شما و اندازه سنگ، پزشک ممکن است مصرف یکی از این داروها را به مدت چند هفته، تا زمانی که سنگ از بین برود، توصیه کند. توجه داشته باشید که این داروها باعث دفع فورا سنگ نمی شوند. هنوز ممکن است چندین روز یا بیشتر طول بکشد.

4- آزمایش ادرار:  احتمالاً از شما خواسته می شود که ادرار خود را برای آزمایشگاه ببرید تا بتوان آن را در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل کرد. دانستن اینکه چه نوع سنگ کلیه دارید در برنامه ریزی درمانی برای جلوگیری از سنگ های آینده مهم است.

5- اگر سنگ از بین نرود

 سنگ های بزرگتر از 9 یا 10 میلی متر به ندرت خود به خود عبور می کنند و به طور کلی نیاز به روشی برای شکستن یا برداشتن سنگ دارند. برخی از سنگ های کوچکتر نیز عبور نمی کنند. اگر سنگ شما به خودی خود دفع نشود، چندین روش در دسترس است.پزشک اورژانس، شما احتمالاً شما را به متخصصی به نام “اورولوژیست” ارجاع می دهد که می تواند گزینه های شما را با شما در میان بگذارد و بهترین رویکرد را برای شرایط شما توصیه کند.

الف. اورتروسکوپی:  اورتروسکوپی یک روش رایج است که از یک لوله نازک استفاده می کند که از مجرای ادرار و مثانه به حالب و کلیه منتقل می شود.. این به پزشک اجازه می‌دهد سنگ را ببیند و آن را خارج کند یا آن را به قطعات کوچک‌تری بشکند که راحت‌تر عبور کند. اورتروسکوپی اغلب برای برداشتن سنگ های مسدود کننده حالب و گاهی اوقات برای سنگ های کوچک در کلیه استفاده می شود.

ب. “سنگ شکنی موج شوک: (SWL)  : این روش شامل هدایت امواج ضربه ای پر انرژی به سمت سنگ است. این امواج صوتی از پوست و بافت های داخلی بدن عبور می کنند و انرژی را در سطح سنگ آزاد می کنند. این انرژی باعث می شود که سنگ به قطعاتی تبدیل شود که به راحتی از طریق ادرار دفع می شود. سنگ شکنی موج شوک یک گزینه معقول برای بسیاری از افرادی است که برای عبور سنگ به کمک نیاز دارند. لیتوتریپسی به ویژه برای سنگ های 1 سانتی متری یا کمتر در کلیه و حالب فوقانی مفید است. “سنگ شکنی موج شوک” برای درمان سنگ های بزرگ یا سخت موثر نیست. ممکن است در طول این درمان برای خواب‌آلودگی و کاهش درد به دارو نیاز داشته باشید، اگرچه این بستگی به نوع تجهیزات مورد استفاده دارد.

ج. نفرولیتوتومی از راه پوست (PNL) : این یک روش جراحی کم تهاجمی است که در آن یک لوله کوچک از پوست پشت عبور داده می‌شود و به کلیه وارد می‌شود تا سنگ را خارج کند. سنگ‌های بسیار بزرگ یا پیچیده، یا سنگ‌های بزرگی که به سنگ‌شکنی موج شوک پاسخ نمی‌دهند  یا یورتروسکوپی، ممکن است لازم باشد از این طریق برداشته شوند.

د. سنگ های بدون علامت:  اگر سنگ کلیه دارید که در آزمایش تصویربرداری مشخص شده است اما هیچ علامتی ایجاد نمی کند، ممکن است نیاز به برداشتن فوراً نداشته باشید. این تصمیم بر اساس اندازه و محل سنگ شما و همچنین توانایی شما برای دریافت سریع درمان در صورت بروز علائم است. اگر این احتمال وجود دارد که نتوانید به سرعت تحت درمان قرار بگیرید (مثلاً اگر مکرر سفر می کنید)، پزشک به احتمال زیاد به شما توصیه می کند که سنگ را خارج کنید.

پیشگیری از سنگ کلیه در آینده

پس از ابتلا به سنگ کلیه، احتمال ابتلا به سنگ کلیه در آینده بیشتر است. ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما ارزیابی خواهد کرد که آیا ممکن است مشکلات سلامتی خاصی داشته باشید که خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:

●تجزیه و تحلیل سنگ های دفع شده:  اگر یک یا چند سنگ را دفع کرده اید و ذخیره کرده اید

 ● آزمایشات ادرار: پزشک شما ممکن است از شما درخواست کند که یک جمع آوری ادرار 24 ساعته انجام دهید. این شامل ذخیره کلیه ادراری است که در یک دوره 24 ساعته تولید می کنید و سپس در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل می شود.

●آزمایش‌های دیگر – ارائه‌دهنده شما همچنین ممکن است آزمایش‌های اضافی (مثلاً آزمایش‌های خون یا تصویربرداری) را در صورت مشکوک بودن به یک بیماری زمینه‌ای توصیه کند.

بسته به آنچه ارائه دهنده شما فکر می کند ممکن است باعث ایجاد سنگ کلیه شما شده باشد، ممکن است انجام یک یا چند مورد از موارد زیر را برای کاهش خطر ابتلا به سنگ دیگر در آینده توصیه کند:

● افزایش مصرف مایعات:  نوشیدن مایعات بیشتر می تواند به کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه کمک کند. هدف این است که میزان ادراری را که در کلیه‌ها جریان می‌یابد افزایش دهید و همچنین غلظت موادی که باعث تشکیل سنگ می‌شوند را کاهش دهید. در حالی که می توانید انواع نوشیدنی هایی را که می نوشید تغییر دهید، به نظر می رسد نوشیدنی های شیرین شده با قند (مانند نوشابه و نوشیدنی های ورزشی) در واقع خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند. آنها اثرات منفی دیگری نیز بر سلامت دارند و بنابراین باید از آنها اجتناب شود.

 ● تغییر رژیم غذایی:   ممکن است به شما توصیه شود که در رژیم غذایی خود تغییراتی ایجاد کنید. این بستگی به نوع سنگ کلیه شما و نتایج آزمایش های جمع آوری ادرار 24 ساعته شما دارد.

● داروهای پیشگیرانه: ممکن است متخصص اورولوژی به شما توصیه کند که دارویی مصرف کنید تا خطر ابتلا به سنگ های آینده را کاهش دهید.

منبع

www.uptodate.com